Thời gian gần đây, dư luận đặc biệt quan tâm tới các vụ việc trẻ vị thành niên có hành vi vi phạm pháp luật hình sự, thậm chí gây ra hậu quả nghiêm trọng. Mỗi khi một học sinh, thiếu niên dính líu tới hành vi phạm tội, câu hỏi thường được đặt ra là: “Trẻ vị thành niên có bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?” và liệu pháp luật Việt Nam có thực sự “khoan dung” với các em?
Để trả lời vấn đề này, cần nhìn nhận dựa trên khung pháp lý hiện hành về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự và các biện pháp tư pháp, giáo dục đặc thù dành cho người dưới 18 tuổi.
Điều 12 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định rõ về tuổi chịu trách nhiệm hình sự, cụ thể:
- Người từ đủ 16 tuổi trở lên: chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm (trừ trường hợp pháp luật có quy định khác);
- Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi: chỉ chịu trách nhiệm hình sự đối với một số tội rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng được liệt kê trong Bộ luật (ví dụ: tội giết người, hiếp dâm, cướp tài sản, cố ý gây thương tích nghiêm trọng…);
- Người chưa đủ 14 tuổi: không bị truy cứu trách nhiệm hình sự, dù hành vi có dấu hiệu cấu thành tội phạm. Đây là chính sách nhân đạo trong pháp luật hình sự Việt Nam, dựa trên đánh giá rằng trẻ em dưới 14 tuổi chưa phát triển đầy đủ năng lực nhận thức và làm chủ hành vi.
Nhiều người lầm tưởng rằng trẻ dưới 14 tuổi, khi không bị truy cứu hình sự, thì “đương nhiên được miễn trừ hoàn toàn trách nhiệm”. Trên thực tế, pháp luật vẫn đặt ra các biện pháp xử lý hành chính và tư pháp mang tính giáo dục, phòng ngừa, nhằm đảm bảo răn đe, định hướng lại hành vi cho các em. Theo đó, các biện pháp chính thường được áp dụng gồm:
- Giáo dục tại xã, phường, đặc khu: áp dụng đối với người từ đủ 12 tuổi tới dưới 14 tuổi thực hiện hành vi có dấu hiệu của một tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý quy định tại BLHS (Điều 90 Luật Xử lý vi phạm hành chính)
- Đưa vào trường giáo dưỡng: áp dụng đối với người từ đủ 12 tuổi tới dưới 14 tuổi thực hiện hành vi có dấu hiệu của một tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý quy định tại BLHS (Điều 92 Luật Xử lý vi phạm hành chính)
Như vậy, dù không bị truy tố hình sự, người chưa thành niên vẫn có thể bị áp dụng các biện pháp xử lý mang tính giáo dục bắt buộc nếu hành vi gây nguy hiểm đáng kể cho xã hội. Khi cơ quan điều tra phát hiện hành vi có dấu hiệu tội phạm do người chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự gây ra, vụ việc vẫn phải được xác minh, thu thập chứng cứ để làm rõ bản chất sự việc. Sau khi xác định người thực hiện hành vi chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự, hồ sơ vụ việc sẽ được chuyển giao cho cơ quan có thẩm quyền để xem xét áp dụng biện pháp hành chính hoặc giáo dục tư pháp phù hợp.
Vì vậy, để ngăn chặn vấn nạn này, gia đình, nhà trường và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ trong việc giáo dục, quản lý và tuyên truyền, giúp trẻ nhận thức đúng, hình thành lối sống tích cực và tránh xa các hành vi vi phạm pháp luật.
Nếu có bất kỳ thắc mắc, vui lòng liên hệ Công ty Luật TNHH Huỳnh Nam.