Sinh viên tham gia thị trường lao động bán thời gian (part-time) là một xu thế tất yếu, giúp các bạn trẻ tích lũy kinh nghiệm và trang trải chi phí. Tuy nhiên, sự thiếu hụt kiến thức trầm trọng về Bộ luật Lao động (BLLĐ) đang ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi và nghĩa vụ của họ, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ đối mặt với các trách nhiệm pháp lý.

Bài viết này, Công ty Luật TNHH Huỳnh Nam sẽ giúp các bạn sinh viên làm thêm  làm rõ những quy định pháp luật cơ bản để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.

I. Khi nào BẮT BUỘC phải ký kết Hợp đồng lao động?

Về nguyên tắc, sinh viên cần ký kết hợp đồng lao động (HĐLĐ) khi có sự thỏa thuận về việc làm có trả công, tiền lương, điều kiện lao động, quyền lợi và nghĩa vụ giữa người lao động và người sử dụng lao động, đặc biệt khi có sự quản lý, điều hành, giám sát về thời gian, địa điểm, cách thức làm việc.

1. Nguyên tắc về hình thức hợp đồng

Điều 18 BLLĐ 2019 quy định HĐLĐ phải được giao kết bằng văn bản, trừ trường hợp sau:

“Điều 18. Hình thức hợp đồng lao động

1. Hợp đồng lao động phải được giao kết bằng văn bản…
2. Đối với hợp đồng lao động có thời hạn dưới 01 tháng, các bên có thể giao kết bằng lời nói…”

Như vậy, đối với công việc sinh viên làm thêm part-time ngắn hạn (dưới 01 tháng), các bạn có thể giao kết HĐLĐ bằng lời nói.

2. Các trường hợp BẮT BUỘC phải ký HĐLĐ bằng văn bản

Mặc dù công việc có thời hạn dưới 01 tháng, BLLĐ vẫn quy định rõ các trường hợp bắt buộc phải ký HĐLĐ bằng văn bản, bao gồm:

• Làm việc theo nhóm có thời hạn dưới 12 tháng (Điều 18.2): Áp dụng khi người lao động từ đủ 18 tuổi trở lên giao kết thông qua người đại diện được ủy quyền.
• Sử dụng người chưa đủ 15 tuổi làm việc (Điều 145): Người sử dụng lao động phải giao kết HĐLĐ bằng văn bản với người chưa đủ 15 tuổi và người đại diện theo pháp luật của người đó.
• Lao động là người giúp việc gia đình (Điều 162): Người sử dụng lao động (NSDLĐ) phải giao kết HĐLĐ bằng văn bản.

II. Quyền lợi pháp lý quan trọng dành cho Người lao động

Khi sinh viên ký kết hợp đồng lao động, họ sẽ được hưởng nhiều quyền lợi pháp lý quan trọng:

1. Về tiền lương và lương tối thiểu vùng

• Điều 91 BLLĐ 2019 quy định về mức lương tối thiểu:

“Điều 91. Mức lương tối thiểu

Mức lương tối thiểu là mức thấp nhất được trả cho người lao động làm công việc giản đơn nhất trong điều kiện lao động bình thường nhằm bảo đảm mức sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế – xã hội.”

Như vậy, mức lương thỏa thuận phải được ghi rõ trong hợp đồng và không được thấp hơn mức lương tối thiểu vùng do Chính phủ quy định. Nếu NSDLĐ trả lương thấp hơn mức này, họ sẽ phải chịu trách nhiệm pháp lý theo quy định.

Theo quy định tại Nghị định số 74/2024/NĐ-CP ngày 30/6/2024, quy định mức lương tối thiểu tháng và mức lương tối thiểu giờ đối với người lao động làm việc cho người sử dụng lao động theo vùng như sau:

Danh mục địa bàn vùng I, vùng II, vùng III, vùng IV được quy định tại Phụ lục kèm theo Nghị định.

2. Về bảo hiểm xã hội (BHXH)

• Điều 2 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 quy định: Người làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên thuộc đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc và Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN).
• Điểm đ, khoản 1 Điều 31 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 quy định:
  “đ) Tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc thấp nhất bằng mức tham chiếu và cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng.”
• Từ ngày 01/7/2025, mức tham chiếu sẽ thay thế mức lương cơ sở để tính mức đóng, mức hưởng một số chế độ BHXH. Mức tham chiếu sẽ là 2.340.000 đồng bằng với mức lương cơ sở khi chưa có quyết định bãi bỏ mức lương cơ sở. Trường hợp có quyết định bãi bỏ mức lương cơ sở thì mức tham chiếu không được thấp hơn 2.340.000 đồng.

Như vậy, sinh viên sẽ được đóng bảo hiểm bắt buộc nếu giao kết HĐLĐ có thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên và mức lương được hưởng ít nhất bằng mức tham chiếu hiện nay là 2.340.000 đồng/tháng.

3. Giá trị pháp lý của HĐLĐ

HĐLĐ chính là cơ sở pháp lý vững chắc để giải quyết tranh chấp lao động khi quyền lợi bị xâm phạm, giúp giảm nhẹ rủi ro pháp lý cho người lao động. Trên thực tế, nhiều chủ cơ sở kinh doanh thường lách luật bằng cách sử dụng hợp đồng dịch vụ thay vì hợp đồng lao động để tuyển nhân viên.

Hợp đồng lao động chịu sự điều chỉnh của BLLĐ, trong khi Hợp đồng Dịch vụ chịu sự điều chỉnh của Bộ luật Dân sự (BLDS).

Đặc điểm	Hợp đồng Lao động (BLLĐ)	Hợp đồng Dịch vụ (BLDS)
Bản chất	Thỏa thuận về việc làm có trả công, chịu sự quản lý, điều hành của NSDLĐ về thời gian, địa điểm, cách thức làm việc.	Thỏa thuận về việc thực hiện một công việc nhất định để đạt được kết quả, không có sự quản lý, điều hành trực tiếp về quy trình làm việc.

Việc sử dụng hợp đồng dịch vụ cho quan hệ lao động thực chất được xem là vi phạm pháp luật lao động, nhằm trốn tránh trách nhiệm về đóng bảo hiểm, trả lương tối thiểu và các quyền lợi khác.

Trong môi trường kinh doanh hiện nay, việc kiểm soát và giám sát việc ký kết Hợp đồng Lao động và áp dụng đúng mức lương tối thiểu vùng thường gặp nhiều khó khăn. Chính vì sự khó kiểm soát này, một số chủ cơ sở có thể áp dụng mức lương trên mà không cần ký HĐLĐ (hoặc thay bằng Hợp đồng Dịch vụ). Nếu mối quan hệ này thực chất là quan hệ lao động nhưng không được ký HĐLĐ, sinh viên sẽ bị thiệt thòi nghiêm trọng về bảo hiểm và các quyền lợi khác mà BLLĐ bảo vệ.

Vì vậy, để hạn chế những rủi ro pháp lý và bảo vệ quyền lợi chính đáng, sinh viên cần chủ động ý thức được quyền lợi của mình và trang bị kiến thức về BLLĐ đồng thời luôn yêu cầu NSDLĐ ký kết hợp đồng lao động bằng văn bản (nếu thời hạn từ 01 tháng trở lên), đọc kỹ các điều khoản về tiền lương, thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi, tham gia bảo hiểm xã hội để đảm bảo quyền lợi theo quy định.

Nếu bạn là sinh viên làm thêm part-time và có thắc mắc về HĐLĐ, mức lương tối thiểu, hoặc cần phân biệt Hợp đồng Dịch vụ/Hợp đồng Lao động, hãy liên hệ với Công ty Luật Huỳnh Nam để được tư vấn và hỗ trợ pháp lý kịp thời.