Trên thực tế, có nhiều trường hợp đất thuộc quyền sử dụng của mình nhưng bị người khác xây dựng trái phép các công trình trên đó hoặc có tài sản của người khác trên đất của mình. Câu hỏi đặt ra là: Chủ sở hữu quyền sử dụng đất có được tự ý xử lý, phá hủy các công trình, tài sản của người khác trên đất của mình hay không?
Thông thường mọi người sẽ nghĩ rằng mình là chủ sở hữu quyền sử dụng đất hợp pháp nên có quyền định đoạt mọi tài sản trên đất của mình, có nghĩa là có quyền tự ý cưỡng chế tháo dỡ, phá bỏ mọi công trình, bao gồm cả công trình của người khác. Tuy nhiên, việc xử lý tài sản của người khác trên đất của mình (dù là tài sản xây dựng, tạo lập trái phép) cũng cần tuân thủ đúng quy định pháp luật. Nếu tự ý xử lý, phá hoại, đập bỏ, làm hư hỏng thì Chủ đất có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản tại Điều 178 Bộ Luật hình sự 2015 (sửa đổi bổ sung 2017).
Hành vi tự ý phá hủy tài sản của người khác sẽ xâm phạm đến quyền tài sản của công dân, xâm phạm tới sự quản lý của Nhà nước và có thể khiến chính chủ sở hữu quyền sử dụng đất rơi vào vòng lao lý. Chủ đất không phải là cơ quan nhà nước có thẩm quyền, không được cấp quyền cưỡng chế tài sản của người khác.
“Điều 178. Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản
1. Người nào hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này mà còn vi phạm;
b) Đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ;
đ) Tài sản là di vật, cổ vật.’’
Thực tiễn xét xử có thể tham khảo các bản án sau:
1. Bản án số 106/2022/HS-PT ngày 13/5/2022 của TAND tỉnh Quảng Nam (https://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta1067960t1cvn/chi-tiet-ban-an):
Bà Lê Thị D cho rằng các bị hại đã dựng tường rào trên đất của mình nên đã dùng dao, máy cắt sắt, rựa chém làm hư hỏng toàn bộ 19 tấm tôn làm hàng rào, vách ngăn của bị hại. Bà D biết rõ tài sản là của bị hại. Bà D nhiều lần cố ý sử dụng phương tiện với mục đích phá hủy tài sản của bị hại trên đất. Cuối cùng, Tòa sơ thẩm đã kết án bị cáo Lê Thị D về tội Hủy hoại tài sản theo quy định tại khoản 1 Điều 178 Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).
2. Bản án số 03/2024/HS-PT ngày 24/01/2024 của TAND tỉnh Lạng Sơn (https://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta1408960t1cvn/chi-tiet-ban-an):
“Căn cứ vào các tài liệu có trong hồ sơ vụ án có thể xác định được bản thân bị cáo biết rõ 13 cây hồi này là của ông Nông Văn T trên đất của bị cáo đã được phân chia theo biên bản thỏa thuận của Tổ Hòa giải thôn N, cũng mặc nhiên thừa nhận ông Nông Văn T không hề chuyển giao quyền sở hữu 13 cây hồi cho bị cáo Nông Văn H nên đã nhiều lần yêu cầu Nông Văn T di dời 13 cây hồi nhưng không được, như vậy bị cáo cũng đã nhận thức được cây hồi không phải của mình và cũng chưa được cơ quan Nhà nước nào có thẩm quyền xem xét, giải quyết và được ghi nhận bằng bất kỳ văn bản hợp pháp nào. Trong trường hợp bị cáo cho rằng quyền và lợi ích bị ảnh hưởng khi trên diện tích đất được phân chia theo hòa giải của mình có 13 cây hồi của người khác, cụ thể là của ông Nông Văn T thì bị cáo có quyền yêu cầu chính quyền địa phương, thôn, xã tiếp tục giải quyết hoặc yêu cầu Tòa án giải quyết buộc ông Nông Văn T di dời toàn bộ 13 cây hồi ra khỏi diện tích đất của mình nhưng bị cáo lại tự ý chặt bỏ toàn bộ 13 cây hồi của ông Nông Văn T, hành vi của bị cáo là vi phạm pháp luật, đã trực tiếp xâm phạm đến quyền tài sản của công dân, điều này thể hiện thái độ coi thường pháp luật, coi thường sự quản lý của Nhà nước”.