Bảo đảm quyền bào chữa trong giai đoạn điều tra: Thông tư “mới” không “dẹp” được vướng mắc “cũ”?
http://bttp.moj.gov.vn/qt/tintuc/Pages/thong-tin-luat-su.aspx?ItemID=496
Thông tư 70/2011/TT-BCA đã phần nào đáp ứng kỳ vọng là “chìa khóa vàng” mở những “cánh cửa khép chặt” trong quá trình hành nghề của luật sư ở giai đoạn điều tra để các luật sư tiếp tục vướng vào khó khăn… không cũ.
Quá ít chế tài, qui định… “mọc rêu”?
Trước khi có Thông tư 70, các luật sư (LS) không ngớt kêu ca về sự cản trở cả vô hình và hữu hình từ phía các cơ quan tiến hành tố tụng, đặc biệt là cơ quan điều tra, đối với việc thực hiện quyền bào chữa của LS và quyền được bào chữa của người bị tạm giữ/bị can. Những khó khăn bị “kêu” nhiều nhất là gây phiền hà, chậm chễ khi cấp giấy chứng nhận người bào chữa, không tạo điều kiện cho LS gặp thân chủ là người bị tạm giữ/bị can, tiếp cận hồ sơ vụ án, từ chối… bất cần lý do những yêu cầu chính đáng của LS và cũng không phản hồi, giải trình những kiến nghị, ý kiến của LS…
Giải quyết các vấn đề này, Thông tư 70 được ban hành song lại giải quyết vấn đề “không từ gốc” nên điều kiện hành nghề của LS ở giai đoạn điều tra dẫu đã được cải thiện mà… không có gì mới. LS. các LS, nguyên nhân chính là vì Thông tư 70 “không đưa ra chế tài xử lý những sai phạm do cơ quan điều tra gây ra” nên điều tra viên không tuân thủ qui định cũng không bị xử lý. Trong mối quan hệ với LS, điều tra viên luôn ở “ghế trên” nên LS càng kêu bao nhiêu thì các thủ tục gây phiền hà cho LS càng tồn tại dai dẳng theo, bất chấp Thông tư 70.
Một vấn đề nữa là việc Thông tư 70 không cho phép thân nhân của người bị tạm giữ/bị can mời LS là hạn chế rất lớn việc thực hiện quyền bào chữa của LS và việc tiếp cận quyền bào chữa của người bị tạm giữ/bị can vì “khi bị tạm giữ/tạm giam thì người bị tạm giữ/tạm giam làm sao để mời LS, để ủy quyền cho người nhà mời LS?” nhất là theo phản ánh của không ít LS, “không cơ quan điều tra nào muốn cho LS tham gia vào vụ việc”. LS.Huỳnh Phương Nam (đoàn LS TP.Hà Nội) đánh giá, “Thông tư 70 trở thành rào cản cho việc mời LS bào chữa nếu không qui định “thoáng” hơn” bởi trước đây, Bộ Công an có Công văn 45 về việc LS được tham gia trong quá trình điều tra và có đưa ra qui định về việc thân nhân được quyền mời LS và được cơ quan tố tụng chấp nhận. Tuy nhiên, quyền này đã bị Thông tư 70 “loại trừ” bằng qui định chỉ người bị tạm giữ/tạm giam hoặc người nhà được ủy quyền thì mới có quyền mời LS nên khi điều tra viên không muốn cho LS tham gia vụ việc thì coi như LS “hết cửa” để được thực hiện quyền bào chữa.
Chỉ cần thực hiện “đúng và đủ”
Cùng “mong muốn” như nhiều đồng nghiệp, LS.Nguyễn Hữu Thế Trạch (Công ty Luật Anphana) – từng bị cơ quan điều tra ở Củ Chi (Tp.HCM) từ chối cấp GCN NBC chỉ vì lý do “bị can rất nguy hiểm” – kiến nghị phải bổ sung thêm chế tài áp dụng với điều tra viên để hạn chế những vi phạm, nhiều khi trắng trợn, chỉ để cản trở LS tham gia vụ án.
Nhiều LS kiến nghị bổ sung thêm cơ chế giải quyết khiếu nại để LS có thể khiếu nại trực tiếp tới thủ trưởng của các cơ quan tiến hành tố tụng, hạn chế điều tra viên, cán bộ quản giáo kiểm soát LS khi gặp gỡ khách hàng để tránh “lcho bị can, bị cáo bị tác động tâm lý, không dám “nói hết” với LS hay mời LS”. LS.Nguyễn Lê Vũ (đoàn LS TP.Đà Nẵng) cho rằng, “kiểm soát LS chỉ nên giám sát tầm nhìn mà không nên giám sát tầm nghe để tạo điều kiện cho bị can chủ động, thoải mái trao đổi thông tin với LS”…
Khắc phục những tồn tại, vướng mắc trong quá trình hành nghề của LS ở giai đoạn điều tra và khởi tố sẽ đảm bảo quyền của người bị tạm giữ, bị can, quyền bào chữa của LS, nâng cao mối quan hệ hợp tác, hỗ trợ giữa Liên đoàn LS Việt Nam, các đoàn LS địa phương với các cơ quan điều tra, kiểm sát các cấp nhằm bảo đảm tốt hơn quyền bào chữa tại Việt Nam. Trong đó, quan trọng nhất là thực thi đúng và đủ các qui định pháp luật về tố tụng hình sự, bảo đảm quyền bào chữa, điển hình là Thông tư 70 là giải pháp được nhiều LS cũng như các cơ quan điều tra đánh giá là có hiệu quả nhưng bấy lâu nay vẫn bị “xem thường”./.
Hải Nhật
| Kết quả “Nghiên cứu đánh giá 1 năm thi hành Thông tư số 70/2011/TT-BCA và Quy chế phối hợp với VKSNDTC” do Liên đoàn luật sư Việt Nam phối hợp với Chương trình đối tác tư pháp (JPP) thực hiện và công bố sáng 9/7 cho thấy, có đến 50,5% LS được hỏi vẫn cho rằng, các cơ quan tiến hành tố tụng không tạo điều kiện cho người bị tạm giữ/bị can trong việc nhờ người bào chữa, thậm chí 12,5% LS được hỏi cho rằng các cơ quan tiến hành tố tụng ngăn cản người bị tạm giữ/bị can trong việc nhờ người bào chữa. Nhưng sau khi có quyết định khởi tố, chỉ còn 27,7% LS được hỏi cho rằng, người bị tạm giữ/bị can không đươc tạo điều kiện tiếp cận quyền bào chữa.
Khoảng 90% LS được hỏi cho rằng, VKS tạo điều kiện thuận lợi và tạo điều kiện vừa phải cho bị cáo. Chỉ có 8,7% LS cho rằng bị cáo vẫn không nhận được sự hỗ trợ từ phía các VKS trong việc tiếp cận quyền bào chữa. Gần 70% LS cho biết, trong giai đoạn điều tra, người bị tạm giữ/bị can từ chối LS là do họ không có tiền để nhờ người bào chữa. Một số trường hợp từ chối là do bị đe dọa (có thể là hình phạt bị tăng nặng). Các lý do này cũng được lặp lại ở giai đoạn truy tố nhưng mức độ thường xuyên đã giảm đi rõ rệt. Có tới 20,7% LS cho biết thường xuyên được cấp GCN BC sau hơn 9 ngày đối với các trường hợp chưa có quyết định khởi tố… |
| 17/07/2013 |