Khi hành vi của một người vi phạm pháp luật hình sự, đủ yếu tố cấu thành tội phạm theo quy định tại Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung 2025, Pháp luật quy định người đó có thể được hưởng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự dựa trên mức độ hành vi, hoàn cảnh thực tế, nhân thân, công sức đóng góp của người đó đối với xã hội để xem xét giảm nhẹ hình phạt.

Có một câu hỏi của Quý độc giả: Tôi bị Công an thành phố Hà Nội tạm giam để điều tra về tội Trộm cắp tài sản và theo Kết luận của Viện kiểm sát, tôi bị đề nghị kết án 07 năm tù theo quy định tại điểm a khoản 2 Điều 173 Bộ luật Hình sự. Tôi muốn hỏi là tôi có anh trai là liệt sỹ thì có thể được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự không?

Dưới đây sẽ là giải đáp của Công ty Luật TNHH Huỳnh Nam:

Đối với trường hợp có người thân là liệt sĩ, tình tiết giảm nhẹ này được quy định tại điểm x khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự như sau:

“Điều 51. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

1. Các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

x) Người phạm tội là người có công với cách mạng hoặc là cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ.”.

Như vậy, khi bạn có cha, mẹ, vợ, chồng, con là liệt sĩ thì bạn sẽ được xem xét giảm nhẹ Trách nhiệm hình sự theo quy định trên, việc anh trai bạn là liệt sĩ không thuộc trường hợp được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo quy định này.

Tuy nhiên, Toà án có thể xem xét áp dụng quy định tại khoản 2 Điều 51 Bộ luật Hình sự về “tình tiết khác” làm tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự: “Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án.”

Theo Công văn số 212/TANDTC-PC năm 2019 của Tòa án nhân dân tối cao quy định “tình tiết khác” tại Khoản 2 Điều 51 Bộ luật Hình sự :

“Vợ, chồng, cha, mẹ, con, anh, chị, em ruột bị cáo là người có công với nước hoặc có thành tích xuất sắc được Nhà nước tặng một trong các danh hiệu vinh dự như: anh hùng lao động, anh hùng lực lượng vũ trang, bà mẹ Việt Nam anh hùng, nghệ sỹ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú, nhà giáo nhân dân, nhà giáo ưu tú, thầy thuốc nhân dân, thầy thuốc ưu tú hoặc các danh hiệu cao quý khác theo quy định của Nhà nước: Bị cáo có anh, chị, em ruột là liệt sỹ;…”

Trong thực tiễn xét xử, Tòa án có thể xem xét, căn cứ vào việc người phạm tội có anh trai là liệt sỹ để giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Chẳng hạn như Bản án số 488/2025/HS-PTngày 30/5/2025 của Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội, bị cáo Nguyễn Văn H bị bắt giữ về tội hủy hoại tài sản theo Khoản 1 Điều 178 BLHS. Bị cáo được áp dụng một trong các tình tiết giảm nhẹ “bị cáo đang thờ cúng anh trai là liệt sỹ”. Tòa phúc thẩm giữ nguyên quyết định của bản án sơ thẩm xử phạt bị cáo H mức án 10 tháng cải tạo không giam giữ về tội “Hủy hoại tài sản”. 

Bên cạnh các tình tiết giảm nhẹ được quy định cụ thể trong Bộ luật Hình sự, trên thực tế, Tòa án còn linh hoạt xem xét nhiều yếu tố khác để đảm bảo phán quyết mang tính nhân văn và công bằng. Chẳng hạn như trường hợp bị cáo là mẹ đơn thân đang trực tiếp nuôi con nhỏ, hoặc có ông bà là người có công với cách mạng,… Những yếu tố này tuy không được luật định cụ thể nhưng vẫn có thể được Tòa án cân nhắc như tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Vì vậy, bạn nên chủ động tìm hiểu và vận dụng phù hợp nhằm bảo vệ tối đa quyền lợi hợp pháp của mình.

Hiện nay, các tình tiết giảm nhẹ theo quy định tại Điều 51 Bộ luật Hình sự, bao gồm:

“1. Các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:

a) Người phạm tội đã ngăn chặn hoặc làm giảm bớt tác hại của tội phạm;

b) Người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả;

c) Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng;

d) Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết;

đ) Phạm tội trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội;

e) Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra;

g) Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra;

h) Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn;

i) Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng;

k) Phạm tội vì bị người khác đe dọa hoặc cưỡng bức;

l) Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra;

m) Phạm tội do lạc hậu;

n) Người phạm tội là phụ nữ có thai;

o) Người phạm tội là người đủ 70 tuổi trở lên;

p) Người phạm tội là người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng;

q) Người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình;

r) Người phạm tội tự thú;

s) Người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải;

t) Người phạm tội tích cực hợp tác với cơ quan có trách nhiệm trong việc phát hiện tội phạm hoặc trong quá trình giải quyết vụ án;”;

u) Người phạm tội đã lập công chuộc tội;

v) Người phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác;

x) Người phạm tội là người có công với cách mạng hoặc là cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ.”.

Việc áp dụng các tình tiết giảm nhẹ là căn cứ để giảm hình phạt được quy định tại Điều 54 Bộ luật Hình sự như sau:

“1. Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật khi người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật này.

2. Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng không bắt buộc phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật đối với người phạm tội lần đầu là người giúp sức trong vụ án đồng phạm nhưng có vai trò không đáng kể.”

Trong trường hợp bạn được áp dụng ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ theo khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự thì mức hình phạt áp dụng với bạn có thể thay đổi theo quy định trên. Tuy nhiên, việc áp dụng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự còn phụ thuộc vào quá trình đánh giá hồ sơ, tính chất và mức độ hành vi phạm tội, nhân thân, thái độ khai báo, việc khắc phục hậu quả cùng các yếu tố nhân đạo khác.

Để được xem xét và vận dụng đúng quy định, người phạm tội hoặc người thân có thể liên hệ với luật sư để được tư vấn, hỗ trợ về việc xác định và trình bày các tình tiết giảm nhẹ phù hợp trong vụ án.